گیاه درمانی (هربالیسم) یک شاخه کهن از طب سنتی است که قدمتی همپای تاریخ بشر دارد. با توجه به اینکه عرصه علم پزشکی به واسطه مواجهه با مسائل جدید در حوزه‌های بهداشتی و درمانی دستخوش تحولات اساسی شده رویکرد دانشمندان این بخش به سمت مراقبت‌ها و روش‌های درمانی طب سنتی تغییر یافته است. در صنعت طیور نیز استفاده از گیاهان دارویی بدلیل اهمیت آنها در درمان و پیشگیری از بیماری‌ها در سالهای اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته و گیاهان مختلفی توسط متخصصین تغذیه در خوراک طیور مورد استفاده واقع شده‌اند. در این مقاله به نقش گیاه سیر در تغذیه طیور و کاربردهای دارویی این گیاه به عنوان یکی از آنتی بیوتیک های طبیعی پرداخته خواهد شد.
برخی مزایای استفاده از گیاهان دارویی در خوراک طیور عبارتند از:
- ظرفیت بالای تولید این گیاهان در طبیعت کشور
- قابلیت دسترسی آسان
- قیمت پایین و صرفه اقتصادی
- از بین رفتن اثرات نامطلوب باقیمانده های دارویی در تولیدات طیور
- عدم ایجاد مقاوت آنتی بیوتیکی
- کاهش سطح استفاده از داروهای شیمیایی
- ارائه غذای سالم و حفظ سلامت جامعه
گیاه سیر
سیر گیاهی است از راسته مارچوبه‌سانان (Asparagales) تیره نرگسیان، زیر تیره پیازیان (Alliaceae) و سرده والک (Allium) که به عنوان ادویه و دارو از دیر باز مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
حضرت محمد (ص) برای سیر خواص بسیاری قائل شده اند و می‌فرمایند:
تا میتوانید از سبزی سیر استفاده کنید زیرا سیر دوای هفتاد درد است!
موطن اصلی سیر را منطقه آسیا و نواحی ایران و افغانستان می دانند.
سیر گیاهی است علفی و دائمی که ساقه آن تا ارتفاع 40 سانتیمتر نیز می رسد. دارای پیازی است به‌صورت تخم مرغی و یا تخم مرغ کشیده که سطح آن صاف و صیقلی شده است. هر غده سیر از تعدادی غده کوچک‌تر که به آنها سیرچه گفته می‌شود تشکیل شده است.
ترکیبات سیر
ترکیبات گوگرد دار نظیر آجون، S-آلیل سیستئین، دی آلیل سولفید مهمترین و فعالترین ترکیبات موجود در سیر هستند. سیر حدود 100mg/kg وزن خشک، گوگرد دارد (Fenwick و همکاران؛ 1985). ترکیبات گوگرد دار سیر با تحریک سیستم ایمنی بدن، پتانسیل بالایی در نابودی تومورهای سرطانی دارند. آلیسین ترکیب فیتوژنیک اصلی موجود در سیر است كه در ایجاد بوی خاص سیر و بسیاری از خواص درمانی آن نقش دارد. این ترکیب بطور طبیعی از اسیدآمینه آلین تشکیل می شود و توسط آنزیم آلیناز به آلیسین تبدیل می شود.
خواص کلی گیاه سیر:
بر اساس مطالعات فارماكولوژی و بالینی می توان خواص زیر را برای سیر ذکر نمود:
- خواص ضد باکتریایی، ضد قارچی، ضد انگلی، ضد ویروسی
- خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد سرطانی
- گشاد کننده عروق > جلوگیری از افزایش فشار خون (هیپرتانسیون) > ضدآترواسکلروز (تصلب شرائین)
- رقیق کننده خون > جلوگیری از لخته شدن خون (آنتی ترومبوتیک) > کاهش احتمال بروز سکته
- کاهش سطح لیپیدهای خون (هیپولیپیدمیک)
- کاهش سطح كلسترول کل در خون (TC) و به ویژه نوع LDL (هیپوکلسترولمیک)
- افزایش سطح انسولین در خون (هیپوگلیسمیک) > ضد دیابت
- افزایش سلولهای NK و سلولهای T > بهبود عملکرد سیستم ایمنی
- آنتی بیوتیک طبیعی محرک رشد > بهبود عملکرد رشد و تولید در طیور
بعضی از اثرات استفاده از گیاه سیر در تغذیه طیور عبارتند از:
بهبود عملکرد سیستم ایمنی و افزایش مقاومت به بیماری ها
اثرات سیر بر باکتری های مضر روده مانند اشریشیاکلی و سالمونلا موجب کاهش جمعیت باکتریهای مضر و افزایش جمعیت باکتریهای مفید دستگاه گوارش می شود که موجب ظهور اثرات محرک رشدی این گیاه می شود.
در تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده شده که آلیسین موجود در سیر بر روی باکتریهای گرم مثبت و باکتریهای گرم منفی و همچنین قارچ ها (مانند کاندیدا آلبیکانز) و تک‌یاخته‌ها (مانند آنتامیبا هیستولیتیکا) و همچنین بر روی ویروسها اثر دارد. البته باید توجه داشت این اثرات بیشتر در مورد سیر خام صادق است.
در بسیاری از مطالعات اثرات سیر بر تقویت سیستم ایمنی به اثبات رسیده است. مشاهده شده مصرف سیر به میزان یک کیلوگرم در تن خوراک موجب بهبود شاخص های ایمنی مانند افزایش اندازه بورس فابرسیوس می شود. در مطالعه M.Ari و همکاران (2012) گزارش شد بهبود عملکرد سیستم ایمنی توسط سیر از طریق افزایش حجم سلولهای فشرده (PCV6) صورت می گیرد. همچنین رئیسی و همکاران (1390) گزارش کردند استفاده از سطوح 1 و 3 درصد پودر سیر در دوره زمانی مصرف، سبب بهبود عملکرد رشد و تیتر آنتی بادی بر علیه واکسن گامبرو در جوجه های گوشتی می شود.
کاهش سطح کلسترول خون
آلیسین و ترکیبات وابسته به آن با مهار آنزیم HMG-CoA ردوکتاز (آنزیم مؤثر در ساخت کلسترول در کبد) موجب کاهش سطح LDL، کاهش تری گلیسیرید و کلسترول خون و در نهایت کاهش وقوع بیماریهای قلبی عروقی می شوند.
M.Ari و همکاران (2012) گزارش کردند استفاده از 15% سیر در هر کیلوگرم خوراک در مرغ گوشتی رسوب کلسترول را کاهش و عملکرد را بهبود می بخشد. علاوه بر این اثرات سیر بر کاهش سطح کلسترول موجب بهبود کیفیت گوشت نیز می شود، Fayed و همکاران (2011) گزارش کردند استفاده از 500mg/kg و 1000mg/kg سیر در خوراک جوجه های گوشتی موجب به ترتیب 23 و 17% کاهش کلسترول ماهیچه ران و 26 و 19% کلسترول ماهیچه سینه گردید. Konjufca و همکاران (1997) در نتایج خود گزارش کردند که استفاده از 2 درصد پودر سیر در جیره جوجه های گوشتی ، باعث کاهش معنی دار سطح کلسترول سرم و کلسترول کبدی می گردد.
جلوگیری از افزایش فشار خون
سیر با جلوگیری از فعالیت آنزیم های مهمی که در سنتز کلسترول و لیپیدها شرکت می کنند (نظیر تری هیدروکسی تری متیل گلوتاریل کوآنزیم A ردوکتاز، کلسترول-7-α-هیدروکسیلاز) و از طریق جلوگیری از تجزیه اسیدهای چرب از افزایش فشار خون جلوگیری می‌کند.
افزایش تولید تخم مرغ
در تحقیق Mahmoud K و همکاران (2006) مصرف عصاره سیر به میزان 1 درصد در خوراک مرغهای تخمگذار (3 بار در هفته – تا سن 47 هفتگی) موجب افزایش معنی دار (P<0.05) وزن تخم مرغ، وزن آلبومن، وزن زرده، افزایش ارتفاع آلبومن و افزایش تعداد تخم مرغ های تولیدی گردید. Ramakrishna و همکاران (2003) بیان کردند گیاهان دارویی مانند سیر با افزایش فعالیت آنزیم های پانکراس موجب ایجاد ریز محیط مناسب برای استفاده بهتر از مواد مغذی می شوند.
کاهش کلسترول تخم مرغ
استفاده از گیاه سیر در خوراک مرغهای تخمگذار سبب کاهش سطح کلسترول در تخم مرغ می شود، در مطالعه رحیمی و همکاران (1387) مشاهده شد که مصرف پودر سیر به مقدار 15 گرم در کیلوگرم جیره غذایی در یک دوره 6 هفته ای در مرغان تخم گذار موجب 16 درصد کاهش کلسترول در سفیده و 6 درصد کاهش کلسترول در زرده شد. Sharma و همکاران (1979) نیز کاهش کلسترول زرده را با استفاده از 1 تا 3% پودر سیر در خوراک مرغهای تخمگذار مشاهده کردند.
بهبود عملکرد و افزایش سرعت رشد
محققین بسیاری (Demir و همکاران،2001؛ Freitas و همکاران، 2003؛ Kim و همکاران،2007) اثرات مفید استفاده از پودر سیر بر افزایش وزن، ارتقاء عملکرد و افزایش کیفیت لاشه در جوجه های گوشتی را گزارش کرده اند. Dieumou و همکاران (2013) پودر سیر را به عنوان جایگزین مناسب محرک های رشد در جوجه های گوشتی پیشنهاد کردند.
Stanacev و همکاران (2011) در مطالعه خود بر روی مرغ های گوشتی مشاهده کردند، افزودن سیر موجب افزایش معنی دار (P<0.05) وزن بدن و بهبود کارآیی خوراک می شود. به عبارتی سیر موجب کاهش 10 درصدی ضریب تبدیل غذایی گردید.
Cullen و همکاران(2005) اثر افزودن سیر بمیزان 1% در خوراک جوجه های گوشتی را افزایش رشد، کاهش ضریب تبدیل و بهبود کیفیت گوشت گزارش کردند. Horton و همکاران (1991)، Freitas و همکاران (2001)، Bampidis و همکاران (2005) نیز به نتایج مشابهی دست یافتند. این دانشمندان همچنین مشاهده کردند غلظتهای پایین سیر بین 1 و 2 درصد اثرات بهتری خواهد داشت. بعنوان مثال در این تحقیقات استفاده از 5/4% سیر در خوراک اثری بر رشد و ضریب تبدیل ایجاد نکرد. Horton و همکاران (1991) مشاهده کردند افزودن پودر سیر با بهبود طعم خوراک موجب تحریک مصرف خوراک گردید. همچنین مشاهده شده استفاده از سیر بطور معنی داری میزان باکتریهای ای. کولای و کل باکتریهای هوازی را در روده کوچک جوجه های گوشتی نسبت به گروه شاهد کاهش می دهد (Sarica و همکاران؛2005)
بهبود کیفیت لاشه
سیر با کاهش سطح کلسترول و همچنین کاهش چربی شکمی نقش مؤثری در كاهش چربی لاشه و بهبود کیفیت کلی آن ایفا می کند.
با توجه به نتایج تحقیقات ذکر شده و همچنین خواص فوق العاده گیاه سیر و نقش آن در مبارزه علیه بیماریهای مختلف استفاده از آن در تغذیه طیور ، خصوصاً طیور گوشتی پیشنهاد می شود.
سایر مقالات مرتبط با آنتی بیوتیک های طبیعی در تغذیه طیور:
