مقدمه

مکمل ضد تنشِ زیرو استرس، راهکاری موثر و مقرون به صرفه در راستای رفع آسیب های جدی در پرندگان ناشی از تنش های محیطی است که توسط شرکت سپاهان دانه برای پرورش دهندگان دام و طیور تهیه و عرضه شده است. مکمل زیرو استرس به دلیل دارا بودن ترکیبات زیستی و معدنی موثر باعث بهبود فیزیولوژی، مورفولوژی و ساختار روده و عملکرد سیستم ایمنی و در نتیجه عملکرد و سلامت طیور تحت تنش های محیطی می شود.

اثرات تنش بر طیور

تنش پاسخ بیولوژیکی یک حیوان به محرک های داخلی و خارجی است که تعادل فیزیولوژیکی طبیعی یک ارگانیسم را تهدید می کند. عوامل استرس زای محیطی می توانند منجر به آسیب پذیری حیوانات در برابر عفونت ها، تغییرات فیزیولوژیکی، تغییرات رفتاری، کاهش کیفیت تخم مرغ و گوشت، آسیب بافتی و مرگ و میر شوند. از مهم ترین عوامل استرس زای محیطی می توان به تنش گرما و سرما، محدودیت خوراک، تراکم گله و آلاینده ها اشاره کرد.

تنش ها مصرف خوراک و رشد را کاهش داده و پاسخ و عملکرد سیستم ایمنی را مختل می کنند. در نتیجه حساسیت به شیوع بیماری را در حیوان بالا می برند. این اثرات موجب افزایش سطوح کورتیکواستروئیدی به عنوان تعدیل کننده چندین مسیر ایمنی مانند تعامل گیرنده سیتوکین-سیتوکین شده و همراه با القای تولید بیش از حد گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) و در نتیجه استرس اکسیداتیو می شود.

یکی از راه کارهای مقابله با چالش های تنش های محیطی اصلاحات شرایط نگهداری مانند کاهش آلودگی محیط، مدیریت نور به عنوان یک رویکرد ارزان و ایمن است. رویکردهای تغذیه ای نیز با بهبود رشد بافت‌های لنفاوی و تحریک تعدیل‌کننده‌ها و پاسخ‌های ایمنی مفید، ایمنی پرندگان را بهبود می‌بخشند.

انواع تنش های محیطی و اثر آنها بر سلامت پرنده

1- تنش گرمایی

تنش گرمایی (HS) زمانی اتفاق می‌افتد که گرمای تولید شده در بدن از ظرفیت اتلاف آن فراتر رود و بدن قادر به کنترل گرمای اضافی نباشد. مشکلات فیزیولوژیکی مختلف، مانند اختلال سیستم ایمنی، اختلالات غدد درون ریز، آلکالوز تنفسی و عدم تعادل الکترولیت بر عملکرد رشد طیور اثر دارند .به عنوان مثال، پرندگان با افزایش مصرف آب (که به افزایش اتلاف گرما کمک می کند)، کاهش مصرف خوراک و افزایش زمان استراحت برای کاهش تولید گرما از طریق حرکت و افزایش نفس نفس زدن مقابله می کنند.
تنش گرمایی منجر به افزایش بیان پروتئین شوک حرارتی (HSP)، دمای رکتوم، و کورتیکوسترون پلاسما می شود . افزایش کورتیکوسترون در پاسخ به تنش گرمایی باعث تجزیه پروتئین عضلانی می شود و از اسید آمینه های تولیدی در فرایند گلوکونئوژنز کبد که مسئول تامین انرژی است استفاده می شود. همچنین افزایش سطح کورتیکوسترون ممکن است استرس اکسیداتیو و پراکسیداسیون لیپیدی را افزایش و منجر به کاهش فعالیت سوپراکسید دیسموتاز (SOD) می شود. قابل توجه است که جوجه های گوشتی نسبت به مرغ تخم گذار نسبت به تنش گرمایی حساس تر هستند.

2- تنش سرمایی

یکی دیگر از عوامل استرس زای محیطی، تنش سرما (CS) است که در زمان کاهش دمای محیط به زیر 18 درجه سانتیگراد اتفاق می‌افتد. پرندگان بالغ نسبت به جوجه های نوزاد بهتر می توانند تنش سرمایی را تحمل کنند زیرا قادر به کنترل دمای بدن خود و تولید انرژی هستند. با این حال، جوجه‌های نوزاد به دمای سرد حساس هستند و تا زمانی که اندام‌های بالغی برای گرمازایی ایجاد نکنند، نمی‌توانند در شرایط سخت زنده بمانند. علاوه بر این، دمای پایین (20 درجه سانتی گراد) باعث افزایش پراکسیداسیون لیپیدی در مغز و قلب جوجه های نوزاد می شود.
دو عامل اصلی مرگ و میر در محیط سرد آسیت و کاردیومیوپاتی هستند. همچنین تنش سرمایی منجر به تشدید استرس اکسیداتیو و تولید رادیکال های آزاد می شود که تولید پروتئین متصل شونده به اسید چرب کبد (L-FABP) را تشدید می کند. L-FABP برای غیرفعال کردن رادیکال‌های آزاد و افزایش مصرف اسیدهای چرب برای مدیریت دمای پایین از طریق سنتز لیپید عمل می‌کند. دمای سرد محیطی زیر 16 درجه سانتیگراد منجر به اثرات منفی مختلفی مانند کاهش کیفیت گوشت، افزایش مصرف خوراک، کاهش تولید تخم‌مرغ و قابلیت هضم مواد مغذی، و کاهش وزن بدن می شود.

3- تنش محدودیت خوراک

محدودیت خوراک به ویژه در پرندگان جوان یکی از علل استرس فیزیولوژیک در جوجه ها شناخته شده است، زیرا در مراحل رشد سریع هستند و نیازهای متابولیکی بالایی دارند. اغلب اوقات، محدودیت خوراک در طول سه هفته اول شروع شده و می تواند باعث استرس و افزایش غلظت کورتیکوسترون، افزایش رفتارهای غیر طبیعی شود. تغییرات قابل توجه شاخص‌های بیوشیمیایی خون ناشی از محدودیت خوراک نشان می‌دهد که محدودیت خوراک استرس جدی بر جوجه‌ها در طول دوره رشد وارد می‌کند. علاوه بر این محدودیت شدید خوراک تغییراتی را در ترکیب میکروبیوتای روده می تواند ایجاد کند.

4- تنش تراکم گله

افزایش تراکم گله می تواند پیامدهای جدی در عدم کنترل آلودگی محیط نگهداری داشته باشد. با سرعت رشد سریع جوجه های گوشتی تراکم گله افزایش می یابد که ممکن است همراه با ناهنجاری های پا مانند درماتیت کف پا، لنگش و راه رفتن های غیر طبیعی باشد. در مرغان تخم گذار تراکم گله عاملی برای افزایش سبکی پوسته، تخم‌های شکسته، کاهش نرخ تخم‌گذاری، رنگ پوسته، استحکام، ضخامت و وزن نسبی است. نگهداری طیور در محیط های پر ازدحام علاوه بر تغییر برخی از شاخص های بیوشیمیایی خون، ممکن است منجر به کاهش اکسیژن و به دنبال آن هیپوکسی شود که محرکی برای تولید اریتروپویتین و ناهنجاری اریتروپویزیس می‌شود. همچنین جوجه هایی که در تراکم بالا نگهداری می شوند ممکن است مستعد استرس اکسیداتیو شدید باشند که تغییرات متابولیک ناشی از آن می تواند باعث تولید بیش از حد ROS و آسیب اکسیداتیو مولکول های زیستی شود.

5- اثر آلاینده های محیطی

آلاینده های محیطی مانند آرسنیک (As)، آمونیاک (NH3)، سولفید هیدروژن (H2S) می توانند در هنگام استنشاق توسط جوجه ها استرس اکسیداتیو ایجاد کنند. این آلاینده ها می توانند آنزیم های آنتی اکسیدانی مانند کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز را مهار کنند و پراکسیداسیون لیپیدی را تشدید کنند. افزایش غلظت آمونیاک دفعی آلودگی های بستر را محتمل تر می کند و از آنجایی که آئروسل های معدنی در هوا معلق می مانند فلور ریه تغییر کرده و احتمال رشد پاتوژن های آسیب زننده به ریه را افزایش می دهد. سولفید هیدروژن منجر به افزایش غلظت H2O2 و نیتریک اسید می شود که به دلیل افزایش گونه های ROS واکنش های استرس اکسیداتیو تحریک و متابولیسم انرژی و سیستم ایمنی را در جوجه ها مختل می کند. علاوه بر آسیب سلولی و اکسیداتیو، H2S غلیظ بر پارامترهای عملکرد رشد مانند میانگین افزایش وزن بدن روزانه ، صفات لاشه و افزایش میزان از دست دادن آب سینه و پا تأثیر منفی می‌گذارد.

راه کار مقابله با اثرات سوء تنش های محیطی

از آنجایی که تنش های محیطی سبب آسیب های جدی در پرندگان می شود، یافتن راه کاری که بطور موثر و مقرون به صرفه موجب تعدیل اثرات زیان بار شود یک عامل حیاتی در رشد صنعت طیور محسوب می شود. تنظیم فرمولاسیون خوراک و استفاده از مکمل های غذایی مانند اسیدهای آمینه، ویتامین ها، مواد معدنی، پلی فنول ها و فیتوژنیک ها، پروبیوتیک ها به دلیل ویژگی‌های دارویی و تغذیه‌ای، عملکردهای آنتی اکسیدانی و تقویت‌کننده ایمنی در بهبود اثرات مضر استرس های محیطی در طیور نقش دارند. برای افزایش سازگاری جوجه ها در شرایط استرس، استفاده از ترکیبی از مواد موثره بر کاهش استرس اکسیداتیو و کاربرد دوز مناسبی از آنها در جیره به دلیل اثرات هم افزایی آنها می تواند باعث بهبود عملکرد رشد و کاهش اثر استرس های محیطی در طیور شود.

اهمیت مصرف محصول ضد تنش

استفاده از ترکیبات فیتوژنیک و گیاهان معطر نه تنها بر بهبود مصرف خوراک اثر داشته بلکه با افزایش فعالیت آنزیم های گوارشی و تسریع فرایند هضم و جذب موجب بهبود افزایش استفاده از مواد مغذی و بهبود عملکرد و صفات لاشه در جوجه ها می شوند. همچنین با توجه به اینکه برخی از ترکیبات گیاهی با فراهم کردن شرایط رشد باکتری های مفید در روده موجب تغییر میکروبیوتای روده می شوند و در بهبود یکپارچگی سد روده ای و شرایط مقابله با کلونیزاسیون باکتری های پاتوژن در شرایط استرس می توانند تاثیر گذار باشند. از آنجایی که عدم تعادل فرایندهای اکسیداسیون و آنتی اکسیدانی منجر به ایجاد تنش های اکسیداتیو به عنوان یک عامل تاثیرگذار مهم در تضعیف سلامت سیستم ایمنی پرنده در مواجهه با تنش های محیطی است، حضور ترکیباتی که قادر به مهار رادیکال های آزاد هستند می توانند از این آسیب ها جلوگیری کنند.

از طرفی در شرایط استرس های محیطی بخشی از فرایندهای متابولیکی بدن پرنده دچار اختلال می شود و پرنده قادر به تولید میزان مناسبی از پروتئین ها و ویتامین های مورد نیاز خود نیست، استفاده از مکمل های آمینواسیدی و ویتامینه بسیاری از این کمبود ها را می تواند جبران کند. عدم جذب کافی مواد معدنی موجود در جیره به دلیل تغییرات مورفولوژی دستگاه گوارش بدن پرنده را با کمبود برخی از کوفاکتورهای لازم برای ساخت پروتئین ها و آنزیم های اساسی در فرایندهای متابولیکی و سیگنالینگ سلولی رو به رو می کند که با افزودن نسبت مناسبی از این مواد به خوراک می توان اثرات منفی را کاهش داد. تأمین اسیدهای آمینه ضروری برای انواعی از جیر ه های غذایی که کیفیت پروتئینی آنها ضعیف است یا ترکیب اسیدهای آمینه آنها نامتوازن است، از طریق کاهش اثرات تنش، به بهبود عملکرد پرنده کمک می کنند. هر چند هر کدام از ترکیبات ویتامینه و مواد معدنی نقش مهمی در وضعیت اسکلتی و لاشه و تنظیم فرایند های متابولیکی سلولی دارند، استفاده از نسبت ترکیب مناسب از آنها در کنار ترکیبات دیگر اثر هم افزایی آنها را در تقویت توان ایمنی گله و کاهش بروز بیماری، تقویت فلور میکروبی مفید، بهبود ضریب تبدیل غذایی، افزایش وزن روزانه و در نهایت بهبود عملکرد پرنده و کاهش تلفات انتهای دوره را به همراه دارد.