فیبرهای گیاهی

فیبرهای گیاهی پلی ساکارید‌های ساختاری گیاه هستند که به طور طبیعی در میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، مغزجات و دانه‌ها یافت می‌شوند. فیبر در ساختار گیاهان نقش حیاتی و چندجانبه‌ای ایفا می‌کند. این ترکیب عمدتاً از سلولز، همی‌سلولز، لیگنین و دیگر پلی‌ساکاریدها تشکیل شده و به عنوان یکی از اجزای اصلی دیواره سلولی گیاهان شناخته می‌شود. با توجه به این که گیاهان فاقد اسکلت سلولی هستند، ویژگی‌های ساختاری گیاه وابسته به دیواره سلولی است. وجود فیبر در دیواره سلولی به تقویت دیواره و حفظ یکپارچگی ساختاری گیاه کمک کرده و باعث افزایش استحکام و پایداری می‌شود.

اهمیت استفاده از فیبرهای گیاهی

استفاده از خوراک غنی از فیبرهای گیاهی در تغذیه دام و طیور به منظور حفظ سلامت دستگاه گوارش و کیفیت تولیدات دامی از جنبه‌های زیر حائز اهمیت است:

فیبروسِل

راهکارِ نویـن تأمین فیبر نامحلول در جیره طیور

یکی از موارد مهم تغذیه حیوانات، استفاده از منابع غذایی است که علاوه بر تأمین انرژی و مواد مغذی، اثرگذاری مناسبی بر رشد، عملکرد، سلامت و فیزیولوژی دستگاه گوارش آن‌ها داشته باشد. محصول فیبروسل در بردارنده ترکیبی از فیبرهای گیاهی به عنوان منبع غنی از سلولز، پکتین و همی سولولز‌ها است که می‌تواند در بهبود الگوی تغذیه‌ای دام و طیور نقش ویژه‌ای ایفا کند.

انواع فیبرهای گیاهی

فیبر گیاهی، که به عنوان فیبر خوراکی نیز شناخته می‌شود، نوعی کربوهیدرات است که غالباً در دیواره سلولی و به میزان کمتر در سایر بخش‌های گیاه یافت می‌شود. این فیبرها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: فیبرهای محلول و فیبرهای نامحلول. اکثر گیاهان حاوی هر دو نوع فیبر محلول و نامحلول هستند، اما معمولاً در یک نوع غنی‌تر از نوع دیگرند.

فیبر محلول

فیبرهای محلول به عنوان یکی از اجزای مهم خوراک شناخته شده و با جذب آب به حالت ژله‌ای در می‌آیند. این ویژگی به آن‌ها کمک می‌کند تا در کاهش سرعت عبور غذا در دستگاه گوارش، بهبود حرکات منظم روده و افزایش جذب مواد مغذی مؤثر باشند. میوه‌ها، سبزیجات و حبوبات از جمله منابع غنی فیبرهای محلول به شمار می‌روند. به طور مثال، پکتین به مقدار زیادی در آب حل شده و تولید ژلی می‌کند که افزایش میزان آن در خوراک گرانروی مواد هضمی در دستگاه گوارش را افزایش می‌دهد.

فیبر نامحلول

فیبرهای نامحلول گروهی از کربوهیدرات‌ها هستند که در آب حل نشده و به طور عمده دست نخورده از دستگاه گوارش عبور می‌کنند. این نوع فیبر به عنوان یک عامل حجیم‌کننده عمل کرده و به تسهیل حرکات روده کمک می‌کند. همچنین، فیبرهای نامحلول آب را به داخل مدفوع جذب کرده و به جلوگیری از یبوست کمک می‌کنند. سلولز، لیگنین و برخی از همی سلولزهای موجود در غلات کامل، پوست غلات و سبوس برنج در این دسته از فیبرها قرار دارند.

انواع فیبر نامحلول

فیبر نامحلول در شوینده خنثی (NDF): این گروه از فیبرها به طور عمده شامل سلولز، همی سلولز، لیگنین و برخی بخش‌های پروتئینی هستند. NDF را می‌توان به عنوان معیاری از کل فیبر نامحلول موجود در جیره معرفی کرد که برای توصیف قابلیت هضم و پیش‌بینی مصرف خوارک دام و طیور به کار می‌رود.

فیبر نامحلول در شوینده اسیدی (ADF): این نوع فیبرها عمدتاً از سلولز و لیگنین تشکیل شده‌اند. از پارامتر ADF می‌توان به عنوان معیاری برای تعیین محتوی سلولز و لیگنین و ارزیابی کیفیت علوفه در خوراک دام استفاده کرد.

اهمیت استفاده از فیبر گیاهی در خوراک دام و طیور

فیبرهای گیاهی تأثیرات قابل توجهی بر ترشح مخاط و سلامت سلول‌های اپیتلیال روده دارند. برخی از باکتری‌های مفید فلور میکروبی روده با مصرف گروهی از فیبرها، موجب افزایش ترشح مخاط به عنوان یک لایه محافظتی در سطح اپیتلیوم روده می‌شوند. از این رو، خواصی شبیه پری بیوتیک‌ها از خود نشان می‌دهند. نشخوارکنندگان بر خلاف دیگر حیوانات، به دلیل حضور میکرواورگانیسم‌های ویژه، قادر به تخمیر فیبرهای گیاهی و تبدیل آن‌ها به اسیدهای چرب کوتاه زنجیر (SCFA) هستند که به تغذیه سلول‌های اپیتلیال روده کمک می‌کنند. همچنین، این اسیدها، به ویژه بوتیرات، منبع انرژی مهمی برای سلول‌های روده هستند و به حفظ سلامت و عملکرد آن‌ها کمک می‌کنند. کاهش التهابات روده و بهبود بیماری‌های التهابی به واسطه تولید SCFA و تنظیم تعادل فلور میکروبی روده از اثرات ضدالتهابی این ساختارها است. با این وجود، حیوانات تک معده‌ای نظیر طیور قابلیت هضم درصد پایینی از فیبر را دارند. گونه گیاهی، محل رشد گیاهان و اجزاء تشکیل‌دهنده بخش فیبری از جمله عواملی هستند که بر میزان هضم این جزء در دستگاه گوارش اثر دارند.

فیبرهای قابل تخمیر و غیر قابل تخمیر در خوراک

منابع فیبری ممکن است غیرقابل تخمیر، تخمیر آهسته، تخمیر متوسط یا سریع تخمیر باشند. در واقع تخمیرپذیری فیبرها معیاری برای بررسی چگونگی استفاده میکروارگانیسم‌های موجود در دستگاه گوارش از فیبر برای رشد جمعیت میکروبیوتا است. سلولز و همی سلولز نمونه‌هایی از فیبرهای با تخمیر آهسته هستند که با تغییر کمی در ساختار خود از دستگاه گوارش عبور می‌کنند. از جمله منابع غنی فیبرهای قابل تخمیر می‌توان به پکتین، بتا-گلوکان، اینولین و الیگوفروکتوز اشاره کرد. این فیبرها نسبت بالایی از SCFA را تولید می‌کنند که به‌عنوان منبع انرژی برای رشد میکروبیوتا مورد استفاده قرار می‌گیرند. فیبرهای غیر قابل تخمیر توسط باکتری‌های روده تحت تأثیر قرار نگرفته و بدون تغییر از دستگاه گوارش عبور می‌کنند.

با این وجود، این فیبرها با اتصال به سموم، به حذف آن‌ها از دستگاه گوارش کمک می‌کنند. سلولز، لیگنین و همی‌سلولز از جمله این فیبرها هستند. بنابراین نسبت مناسبی از انواع فیبرهای مختلف نه تنها سلامت دستگاه گوارش را بهبود می‌بخشد، بلکه کارایی سیستم گوارش را برای بهبود قابلیت هضم مواد مغذی و بهبود مورفولوژی روده، به عنوان محل جذب مواد مغذی و سدی در برابر عوامل بیماری‌زا، به‌دلیل تحریک تولید متابولیت های دیگر افزایش می دهند.

اهمیت فیبرهای گیاهی در خوراک طیور

استفاده از فیبرهای گیاهی در جیره غذایی طیور تأثیرات قابل توجهی بر سلامت و عملکرد آن‌ها دارد. اگرچه حیوانات تک معده‌ای قادر به هضم فیبرهای نامحلول و استفاده از آن‌ها به‌عنوان منبع انرژی نیستند، استفاده از این ماده در بهبود هضم دیگر مواد مغذی همچون پروتئین، نشاسته و چربی مؤثر است.

فیبرهای گیاهی به تحریک حرکات فیزیکی اندام‌های گوارشی کمک می‌کنند. این امر به بهبود رشد سنگدان و عملکرد کلی دستگاه گوارش منجر می‌شود. اضافه کردن فیبرهای حاوی لیگنوسلولز به جیره جوجه‌های گوشتی باعث افزایش طول و تراکم پرزهای روده‌ای و همچنین افزایش ظرفیت جذب مواد مغذی می‌شود. همچنین، این فیبرها با افزایش سطح تماس مواد غذایی با دیواره روده، موجب جذب بهتر و مؤثرتر مواد مغذی می‌شوند. تمامی این عوامل در بهبود عملکرد دستگاه گوارش، جذب مواد مغذی و ارتقاء سلامت عمومی طیور تأثیرگذار است.

اهمیت فیبرهای گیاهی در خوراک نشخوارکنندگان

نشخوارکنندگان بر خلاف دیگر حیوانات به دلیل قابلیت تخمیر فیبرها توسط میکرواورگانیسم‌های شکمبه و تولید اسیدهای چرب کوتاه زنجیر، از فیبرها عنوان منابع تأمین انرژی استفاده می‌کنند. تولید اسید چرب فرار اسید استیک که محصول تخمیر فیبر توسط میکرواورگانیسم‌های شکمبه می‌باشد در بهبود فعالیت‌های متابولیکی، افزایش درصد چربی شیر و بهبود بازده تولید شیر مؤثر می‌باشد.

همچنین، بخش غیرقابل تخمیر این مواد، نقش مهمی در تسهیل فرآیند هضم و جذب مواد مغذی دارد. فیبرهای غیر قابل هضم با تحریک فعالیت‌های مکانیکی در دستگاه گوارش، به ویژه در شکمبه، باعث افزایش ترشح بزاق و بهبود فرآیند جویدن و نشخوار می‌شوند. این فرآیندها به بهینه کردن زمان تخلیه محتویات شکمبه کمک کرده و سبب فراهم آمدن زمان کافی برای هضم و جذب مواد مغذی می‌شوند. اسیدوز زمانی رخ می‌دهد که دام‌ها از خوراک غنی از کربوهیدرات‌های قابل تخمیر و کم‌فیبر استفاده کنند. در این شرایط، فیبر با تأمین بافرهای طبیعی، به جلوگیری از بروز این مشکل کمک می‌کند. از این رو، منابع فیبری با کمک به حفظ pH مناسب شکمبه از بروز مشکلاتی مانند اسیدوز شکمبه جلوگیری می‌نمایند. مصرف فیبرهای گیاهی علاوه بر ارتقاء سلامت دام در بهبود کیفیت شیر، گوشت و دیگر تولیدات دامی نیز موثر خواهد بود.

چرا مصرف فیبروسِل در خوراک دام و طیور توصیه می‌شود؟

امروزه از افزودنی‌های متعددی در جیره دام و طیور، به منظور افزایش بازدهی خوراک و عملکرد حیوانات، استفاده می‌شود. با توجه به نقش فیبرهای گیاهی، استفاده از محصول فیبروسل به عنوان منبع غنی از انواع فیبرهای گیاهی در جیره حیوانات می‌تواند تأثیر چشمگیری در بهبود سلامت و فیزیولوژی دستگاه گوارش، جلوگیری از بروز بیماری‌های گوارشی، بهبود قابلیت هضم مواد مغذی و تعدیل فلور میکروبی روده داشته باشد. همانطور که در جدول آنالیز این محصول مشخص است، فیبروسل حاوی مقادیر بالایی از انواع کربوهیدرات‌ها بوده که با کمک به بهبود هضم و عملکرد دستگاه گوارش قادر است در ارتقاء عملکرد دام و طیور نقش مؤثری ایفا کند.

آنالیز محصول فیبروسِل

سرانه مصرف برای طیور

مرغ گوشتی:

۱ تا ۱۰ روزگی: ۲ تا ۵ کیلوگرم جایگزین ذرت

۱۰ تا ۲۰روزگی: تا ۱۰ کیلوگرم جایگزین ذرت

۲۰ روزگی تا کشتار: ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم جایگزین ذرت

مرغ تخمگذار و پولت:

هر کیلوگرم مصرف فیبروسل می‌تواند ۴ تا ۷ کیلوگرم مصرف سبوس را کاهش دهد.