گیاه کینوآ
گیاه کینوآ گیاه بومی کوههای آند در آمریکای جنوبی میباشد و بخاطر دانههای خوراکیاش معروف است اما جزء خانواده گیاهان علوفهای (و غلات) نبوده و بیشتر به گونههایی مانند چغندر و اسفناج شباهت دارد. این گیاه (که به خاویار گیاهی نیز معروف است) یک سیستم ریشهای وسیع با انشعابات گسترده دارد که بهموجب آن میتواند تا فاصلهای بیش از 30 سانتی متر از گیاه اصلی برسد. بههمین دلیل حتی در شرایط آب و هوایی سخت نیز بازدهی محصول نسبتاً مناسبی دارد و تحمل بالایی نسبت به شوری و خشکی دارد. با این وجود که کینوآ بیشتر در جنوب آمریکا کشت شده، رشد این گیاه در ایالات متحده (کلرادو و کالیفرنیا)، چین، اروپا، کانادا و هند نیز صورت پذیرفته است.
کشت کینوآ بصورت کشت تناوبی (چرخش زراعی) با سیبزمینی صورت میگیرد که این شیوه موجب تقویت محصول کینوآ و حفظ حاصلخیزی خاک و همچنین توقف چرخه حیات بسیاری از میکروارگانیسمهای بیماریزا میگردد.
ترکیبات:
دانه گیاه کینوآ حاوی برخی عوامل ضد تغذیهای است و پوششی از ساپونینهای تلخ مزه دارد که این تلخی طی دوره رشد مفید است چرا که موجب کاهش نیاز به محافظت آن در مقابل پرندگان میشود اما آن را برای استفاده در جیرههای طیور نامطلوب میسازد. ساپونینها در لایههای خارجی پوسته هستند و میتوان با شستشو آنها را از بین برد. لازم به ذکر است میزان ساپونین موجود در کینوآ بطور قابل ملاحظهای متفاوت است (0/73-0/14%).
کینوآ همچنین حاوی سطوح پایینی از بازدارندههای تریپسین و تانن ها میباشد. سطح بازدارندههای تریپسین در دانه کینوآ متفاوت است اما بطور مشخص پایینتر از دانه سویا میباشد. سطوح تانن موجود در کینوآ بسیار پایین است و عامل مهمی برای ممانعت از استفاده از آن در جیرههای طیور محسوب نمیشود.
نشاسته:
همانند غلات، بخش اصلی دانه کینوآ را نشاسته تشکیل میدهد که منبع اصلی انرژی جیره در حیوانات میباشد. متوسط محتوای نشاسته دانه کینوآ 60 درصد میباشد. دو رده اصلی از نشاستههای موجود در غلات آمیلوز و آمیلوپکتین میباشند. قابلیت هضم نشاسته در دان بستگی به نوع نشاسته موجود در آن دارد، آمیلوپکتین نسبت به آمیلوز با سهولت بیشتری هضم میشود. نشاسته گیاه کینوآ حاوی 20-3 درصد آمیلوز بوده که مشابه بعضی واریتههای برنج است ولی نسبت به بعضی از واریتههای جو بالاتر می باشد.
پروتئین:
در مقایسه با غلات، گیاه کینوآ دارای سطوح پروتئین بالاتری میباشد (23-12 درصد)؛ پروتئین کینوآ پروفیل آمینواسیدی بسیار مناسبی دارد.
کینوآ حاوی سطوح بالایی لیزین (6/4-5/1 درصد) و متیونین (1-0/1%) میباشد، از اینرو این گیاه مکمل مناسبی برای سایر دانهها و از جمله غلات محسوب میشود.
پروتئین کینوآ قابل مقایسه با کازئین (پروتئین شیر) است و همچنین نسبت به ذرت، جو، گندم و یولاف دارای سطوح بالاتری از انرژی، کلسیم، فسفر، آهن، ویتامین E و ویتامین های گروه B میباشد.
لیپید:
دانههای کینوآ نسبت به ذرت روغن بالاتری دارند اما میزان روغن آنها از دانه سویا پایینتر است.
میزان لیپید این گیاه بسته به واریته و شرایط رشد از 1/8% تا 9/5% متفاوت می باشد. پروفیل اسیدهای چرب دانه های کینوآ مشابه ذرت است. ویتامین E موجود در این گیاه میتواند بعنوان یک آنتی اکسیدان طبیعی بر علیه اکسیداسیون لیپیدی عمل کند. روغن کینوآ حاوی سطوح نسبتاً بالاتری ویتامین E میباشد (2/6-0/59 میلیگرم در 100 گرم).
استفاده از گیاه کینوآ در جیره طیور:
استفاده از دانه کامل گیاه کینوآ در جیره مرغهای گوشتی در سطح 40-10 درصد جیره موجب کاهش خطی رشد در جوجهها گردید (Jacobsen et al., 1997)؛ اما تنها با برداشتن پوسته گیاه، وزن بدن مرغهای گوشتی بهبود یافت. این نشان میدهد که بخش اصلی کاهش رشد مشاهده شده ناشی از ساپونینهای موجود در پوسته میباشد.
استفاده از دانه کینوآی فرآوری نشده در جیره باید کمتر از 15 درصد در جیره باشد. آگاهی از روشهای اقتصادی فرآوری کینوآ و استفاده بهینه از این گیاه در جیرههای طیور نیازمند انجام تحقیقات بیشتر است.
نماینده فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) در جمهوری اسلامی ایران در کارگاه بینالمللی با عنوان «آگاهی سازی کینوآ» از توسعه و ترویج کشت این گیاه کینوآ به عنوان راهکاری مهم برای تأمین امنیت غذایی و مبارزه با فقر و گرسنگی در جهان یاد کرد.
