آنتی بیوتیک های طبیعی: نقش گیاه آویشن در تغذیه طیور

گیاه درمانی (هربالیسم) یک شاخه کهن از طب سنتی است که قدمتی همپای تاریخ بشر دارد. با توجه به اینکه عرصه علم پزشکی به واسطه مواجهه با مسائل جدید در حوزه‌های بهداشتی و درمانی دستخوش تحولات اساسی شده رویکرد دانشمندان این بخش به سمت مراقبت‌ها و روش‌های درمانی طب سنتی تغییر یافته است. در صنعت طیور نیز استفاده از گیاهان دارویی بدلیل اهمیت آنها در درمان و پیشگیری از بیماری‌ها در سالهای اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته و گیاهان مختلفی توسط متخصصین تغذیه در خوراک طیور مورد استفاده واقع شده‌اند. در این مقاله به نقش گیاه آویشن در تغذیه طیور و کاربردهای دارویی این گیاه به عنوان یکی از آنتی بیوتیک های طبیعی پرداخته خواهد شد.

برخی مزایای استفاده از گیاهان دارویی در خوراک طیور عبارتند از:

• ظرفیت بالای تولید این گیاهان در طبیعت کشور
• قابلیت دسترسی آسان
• قیمت پایین و صرفه اقتصادی
• از بین رفتن اثرات نامطلوب باقیمانده های دارویی در تولیدات طیور
• عدم ایجاد مقاوت آنتی بیوتیکی
• کاهش سطح استفاده از داروهای شیمیایی
• ارائه غذای سالم و حفظ سلامت جامعه

آویشن؛ افزودنی طبیعی و گیاه دارویی مفید در جیره‌های طیور

آویشن یک گیاه بومی چند ساله متعلق به خانواده Lamiaceae در نواحی شرقی مدیترانه می باشد و یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی است که از گذشته‌‌های دور در طب انسانی و حیوانی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است. استفاده از بخش‌های سبز آویشن، بعنوان چاشنی و گیاه دارویی در سراسر جهان رایج است و یکی از گیاهان دارویی است که می‌تواند بعنوان یک جایگزین مؤثر برای آنتی‌بیوتیک‌ها در جیره طیور مورد توجه قرار گیرد. از این‌رو برگ، ریشه، گل و میوه یا گیاه کامل آویشن از زمان‌های دیرین برای تسکین بیماری‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.

اجزای فعال آویشن، ترکیبات شیمیایی موجود در گیاه کامل یا بخش‌های مختلف آن هستند که اثرات درمانی مفید آویشن ناشی از آنها می‌باشد. ترکیبات اصلی آویشن که عمدتاً وزن مولکولی پایین دارند، متابولیت‌های ثانویه متعلق به گروهی از گلوکوزیدها، ترکیبات فنولی، آلکالوئیدها، ترپن ها و روغن‌های ضروری می‌باشند.

بر خلاف آنتی‌بیوتیک‌ها اکثر اجزای فعال مواد گیاهی به‌سهولت در روده جذب می شوند و از طریق مزدوج شدن با گلوکورونات، متابولیزه و در ادرار دفع می‌شوند. بدلیل همین نیمه عمر کوتاه، خطر تجمع بافتی این ترکیبات ناچیز است. عصاره‌های گیاهی بدلیل دارا بودن مولکول‌های مختلف که در اعمال متابولیک و فیزیولوژیک بدن فعالیت دارند دارای خصوصیات تحریک اشتها و تحریک هضم می‌باشند. به همین دلیل افزایش کارآیی استفاده از خوراک و بهبود فرآیند رشد بدن را به‌دنبال دارد.

تیمول ((5 – متیل 1-1-2 ایزوپروپیل فنل) و کارواکرول (5 – ایزوپروپیل 1-2- ایزوپروپیل فنل)) اجزای اصلی این گیاه هستند که خصوصیات ضد میکروبی، آنتی اکسیدانی، درمان بیماری‌های تنفسی، معالجه زخم‌ها، ضد نفخ و اسپاسم معده و خصوصیات ضد کرم و ضد قارچی دارند. اثرات مفید آویشن به خوبی شناخته شده و مصرف آن نه تنها برای بهبود فرآیندهای فیزیولوژیک بدن بلکه همچنین برای تسکین بیماری‌ها و دردهای مزمن توصیه شده است.

در سالهای اخیر، آویشن بعنوان یک افزودنی طبیعی و یک گیاه دارویی مفید در جیره‌های طیور استفاده می‌شود. بر خلاف آنتی بیوتیک‌های سنتتیک، آویشن می‌تواند بعنوان یک محرک رشد طبیعی و بدون اثرات مضر در خوراک طیور مورد استفاده قرار گیرد.

در این مطالعه نقش گیاه آویشن در تغذیه طیور و اثربخشی این گیاه دارویی بر پارامترهای مختلف عملکرد تولید در طیور مورد بررسی قرار می گیرد.

اثرات آویشن بر روی مرغ‌های گوشتی:

با توجه به فعالیت ضد میکروبی آویشن در تغذیه طیور انتظار می رود که این گیاه اثرات مثبتی بر رشد جوجه های گوشتی داشته باشد. اثرات مفید آویشن بر عملکرد مرغ‌های گوشتی به تنهایی یا در ترکیب با سایر گیاهان گزارش شده است. Mansoub و همکاران (2011) مشاهده کردند که استفاده از 1g/kg آویشن در جیره مرغ‌های گوشتی موجب بهبود روند افزایش وزن بدن و کارآیی استفاده از خوراک می‌گردد.

Zhang و همکاران (2005) اظهار کردند روغن آویشن می‌تواند بهترین جایگزین برای محرک های رشد آنتی بیوتیک باشد. همچنین در مطالعه AL-kassie (2009) استفاده از روغن آویشن به میزان ppm 100 و 200 در جیره موجب افزایش مصرف خوراک، وزن بدن و بهبود ضریب تبدیل غذایی(FCR) و همچنین درصد وزن کبد، قلب، سنگدان و کاهش درصد چربی شکمی گردید.

Bolukbasi و همکاران (2006) نیز با تغذیه روغن آویشن (ppm200) افزایش کیفیت لاشه و وزن بال را گزارش کردند. در مطالعه AL-mashadani و همکاران (2011) وزن زنده بدن در جوجه‌های گوشتی تغذیه شده با روغن آویشن (300mg) به تنهایی یا در ترکیب با رازیانه (300mg) از سن 38-28 روزگی بطور معنی داری افزایش یافت.

Langhout (2000) با افزودن روغن آویشن، بهبود هضم مواد مغذی و عملکرد کبد در طیور را گزارش کرد. همچنین نتایج مطالعات AL-kassie (2009) نشان داد که روغن بدست آمده از آویشن (حاوی تیمول و کارواکرول) موجب افزایش مصرف خوراک و وزن بدن در جوجه‌های گوشتی می‌گردد.

در مطالعه دیگری با استفاده از 2% آویشن در تغذیه طیور افزایش وزن بدن، وزن زنده، درصد لاشه، پا، سینه، بال و کاهش مصرف خوراک و مرگ و میر مشاهده شد (EL-Ghousein ، AL-Beitawi ؛2009).

Zeweil (2003) با بررسی اثر تغذیه گل‌های آویشن بر بلدرچین ژاپنی در حال رشد در سطح 1g/kg افزایش وزن بدن و بهبود ضریب تبدیل (FCR) را مشاهده کردند.

در مطالعه Toghyani و همکاران (2010) استفاده از پودر آویشن (5g/kg) موجب افزایش وزن بدن در جوجه‌های گوشتی در مقایسه با گروه شاهد شد که تقریباً مشابه پرندگان دریافت کننده آنتی‌بیوتیک (فلاو فسفولیپول) بود. اثرات مفید آویشن بدلیل وجود اجزای اصلی روغن های ضروری است که با افزایش میزان ترشح آنزیم‌های گوارشی و استفاده از مواد مغذی از طریق بهبود عملکرد کبد، موجب بهبود عملکرد حیوانات می‌شود.

Hernandez و همکاران (2004) مشاهده کردند که در جوجه های تغذیه شده با جیره های حاوی آویشن، قابلیت هضم ظاهری کل و قابلیت هضم پروتئین خام افزایش می یابد که موجب بهبود عملکرد جوجه گوشتی می‌شود.

آویشن فعالیت آنزیم‌های هضمی پانکراتیک از جمله آمیلاز، لیپاز، تریپسین و کیموتریپسپین را در مرغ‌های گوشتی افزایش می دهد، افزایش فعالیت این آنزیم‌ها استفاده بهتر از خوراک و افزایش قابلیت دسترسی مواد مغذی را بهمراه دارد (Lee و همکاران؛ 2003a).

عدم اثرگذاری آویشن بر عملکرد مرغ‌های گوشتی که در بعضی مطالعات به آن اشاره شده ممکن است مربوط به ترکیب جیره و شرایط محیطی آزمایش باشد. چنانچه خوراک حاوی اجزای قابل هضم بالایی باشد پروفایل فلور میکروبی دستگاه گوارش تغییر می کند که کاهش اثرات ضد میکروبی هرگونه عصاره گیاهی را بدنبال دارد. Barreto و همکاران (2008) پیشنهاد کردند عدم اثرگذاری آویشن ممکن است بدلیل کاهش یا عدم قابلیت دسترسی اجزای فعال آن باشد.

اثرات آویشن بر عملکرد مرغ‌های تخمگذار:

Ali و همکاران (2007) گزارش کردند که افزودن 0/25% آویشن در جیره مرغ های تخمگذار، ضریب تبدیل، تولید تخم مرغ، باروری و قابلیت جوجه درآوری را بهبود بخشید، اما تغییری در خصوصیات زرده (وزن، ارتفاع، قطر و رنگ) پوسته (وزن و ضخامت) و همچنین (طول، عرض و شاخص شکل) تخم مرغ، آلبومین (وزن و ارتفاع) و واحدها و ایجاد نکرد.

در مطالعه Ghasemi و همکاران (2010) با افزودن 0/1 و 0/2 درصد آویشن به جیره مرغ های تخمگذار تولید تخم مرغ، جرم تخم مرغ، مصرف خوراک و ضریب تبدیل در هر دو گروه بدون تغییر بود اما در پرندگان تغذیه شده با 0/1% گیاه آویشن در تغذیه طیور وزن تخم مرغ افزایش یافت.

در آزمایشات Mansoub (2011) در مرغان تخمگذار تغذیه شده با پودر آویشن، تولید و کیفیت تخم مرغ بهبود یافت. Radwan و همکاران (2008) گزارش کردند استفاده از سطح 0/1 درصد آویشن موجب بهبود تولید و حجم تخم مرغ بدون اثر بر وزن یا ضخامت پوسته، شاخص شکل تخم مرغ، رنگ زرده یا واحد هاو می گردد.

Orhan و همکاران (2011) با استفاده از 0/1 یا 0/2 درصد آویشن در جیره بلدرچین ژاپنی افزایش ناچیزی در میانگین تولید تخم مرغ، وزن، جرم و ضریب تبدیل مشاهده کردند.

اثرات آنتی اکسیدانی آویشن در تغذیه طیور:

پراکسیداسیون لیپیدی یک فرآیند مهم و حیاتی برای صنعت فرآوری خوراک محسوب می شود. در این فرآیند با اکسیده شدن لیپیدهای چند غیر اشباع، طعم، بو و مزه، ارزش تغذیه ای و کیفیت کلی خوراک تحت تأثیر منفی قرار می گیرد.

تخم مرغ ها حاوی ترکیبات اکسیداتیو هستند که بطور بسیار قوی مستعد پراکسیداسیون لیپیدی می باشند. وجود پوسته تخم مرغ، تا حد زیادی موجب حفظ پایداری اکسیداتیو محتویات درونی تخم مرغ طی انبارش می شود. به نظر می رسد بعضی از اجزاء نظیر فسفویتین ها در جلوگیری از اکسیداسیون لیپیدهای زرده مؤثر باشند اما این محافظت محدود نمی تواند بمدت طولانی از فرآیندهای اکسیداسیون جلوگیری کند. بنابراین معمولاً استفاده از آنتی اکسیدانهای طبیعی و سنتتیک برای جلوگیری از پراکسیداسیون لیپیدی اسیدهای چرب چند غیر اشباع توصیه می شود.

نتایج بسیاری از آزمایشات اثر آنتی اکسیدانی عصاره های آویشن و روغن آن را هم در پلاسما و هم تخم مرغ اثبات کرده اند. نتایج مطالعات Ali و همکاران (2007) افزایش سطح آنتی اکسیدانهای پلاسما را با افزودن آویشن (0/25درصد) نشان داد. در مطالعه، Tserveni-Goussi و همکاران (1994) با افزودن آویشن در جیره مرغ های تخمگذار، میزان احتیاجات برای دریافت تثبیت کننده های اکسیداتیو کاهش یافت. Botsoglou و همکاران (1997) اثر آویشن بر پایداری اکسیداتیو پوسته تخم مرغ های ذخیره شده بیش تر از 60 روز در دمای پایین را مورد بررسی قرار دادند و مشاهده کردند که در مرغهای تغذیه شده با آویشن، اکسیداسیون زرده کمتر بود که در صورت قرارگیری در معرض نور و اسیدیته بطور قابل توجهی افزایش می یابد.

بنا به نظر این محققین، ترکیبات آویشن به درون زرده ، محل فعالیت آنتی اکسیدانی، راه می یابند و می توانند موجب افزایش زمان نگهداری تخم مرغ شوند.

در مطالعات Orhan و همکاران (2011) افزودن یک مخلوط گیاهی (0/5%) حاوی آویشن در جیره مرغهای تخمگذار موجب کاهش مالون دی آلدهید در زرده تخم مرغ طی یک دوره ذخیره سازی 56 روزه شد. در تحقیقات Miura و همکاران (1989) و Bolukbasi و همکاران (2006) گزارش شد که آویشن فعالیت آنتی اکسیدانی بسیار قویتری نسبت به ویتامین E نشان می دهد. بر اساس این مطالعات احتمالاً اجزای فنولی نظیر کارواکرول و تیمول مسئول فعالیت آنتی اکسیدانی روغن آویشن می باشند.

همچنین استفاده از روغن آویشن به میزان 200mg موجب کاهش قابل توجهی در TBARS (تیوباربیتوریک اسید) می شود. جدا از این ترکیبات، وجود سایر ترکیبات فنولی نظیر کافئیک اسید ، p–سیمن–2 و 3–دیول و بای فنیلیک و همچنین ترکیبات فلاونوئیدی در برگ های گیاه آویشن گزارش شده که همگی فعالیت آنتی اکسیدانی دارند.

در مطالعات Lee و همکاران (2004) بیان شد که فعالیت آنتی اکسیدانی بالای آویشن ناشی از گروه هیدروکسیل (-OH) ترکیب فنولی است که بعنوان دهنده هیدروژن به رادیکال های پروکسیل تولید شده طی اولین مرحله در پراکسیداسیون لیپیدی عمل می کند بنابراین موجب جلوگیری از تشکیل پراکسید هیدروکسیل می شود.

این نویسندگان پیشنهاد کردند که تیمول و U–سیمن–2 و 3–دی ال که مسئول اثر آنتی اکسیدانی روغن آویشن هستند می توانند پس از 12 روز استفاده از 1/12 و 1/68 % عصاره آویشن در تغذیه طیور تخمگذار به زرده تخم مرغ منتقل شوند.

اثرات ضد باکتریایی و تنظیم سیستم ایمنی:

Rahimi و همکاران (2011) گزارش کردند که استفاده از 0/1 درصد آویشن موجب کاهش جمعیت باکتری های Ecoli می شود و جمعیت باکتری های تولید کننده اسید لاکتیک در دستگاه گوارش جوجه های گوشتی را افزایش می دهد.

روغن های ضروری گیاهان خاصی از طریق فعالیت بر دیواره سلولی باکتری و از طریق تجزیه ساختار پروتئینی آن دارای اثرات ضد میکروبی می باشند(Dorman و همکاران؛2000).

خصوصیات لیپوفیلیک روغنهای ضروری که در غشای سلولی باکتری تجمع می یابند موجب تجزیه دیواره سلولی آنها می شود. تیمول و کارواکرول موجود در آویشن فعالیت ضد باکتریایی خود را علیه Ecoli و سالمونلا spp. از طریق نفوذ به درون باکتری های گرم منفی اعمال می کنند.

Juven و همکاران (1994) نشان دادند که اجزای فعال آویشن با اتصال به گروه های آمین و هیدوکسیل آمین پروتئین های غشای باکتری موجب مرگ سلولی (آپوپتوزیس) باکتری می گردند.Radwan و همکاران (2008) نیز مشاهده کردند استفاده از 0/1 درصد آویشن در تغذیه طیور تخمگذار موجب بهبود پاسخ تولید آنتی بادی در مقایسه با 100mg/k یا 200 ویتامین E که بعنوان تنظیم کننده سیستم ایمنی مورد توجه قرار دارد، می گردد.
در مطالعه Toghyani و همکاران (2010) استفاده از پودر آویشن (5g/kg یا 10) در جیره جوجه های گوشتی اثری بر تیترآنتی بادی بر علیه ویروس های نیوکاسل و آنفلونزا یا گلبولهای قرمز خون گوسفند نداشت.

چندین نظریه برای این عدم اثرگذاری آویشن ارائه شده است؛ براساس مطالعات Barreto و همکاران (2008) نحوه فعالیت عصاره های گیاهی بستگی به ساختار آنها، متابولیسم و سطح استفاده از آنها دارد. بنابراین تعیین دقیق میزان اجزای فعال مورد نیاز برای فعالیت بهینه آنها دشوار است. ترکیبات شیمیایی گیاهان مختلف در اثر شرایط محیطی نظیر اقلیم، خاک و زمان برداشت می تواند متفاوت باشد. بنابراین ، یکی از چالش های پیش رو، تعیین میزان اثرات اجزای مختلف موجود در روغن های ضروری در موجودات زنده می باشد.

Barreto و همکاران (2008) نیز گزارش کردند که عدم اثرگذاری مثبت روغن آویشن در آزمایش آنها می تواند بدلیل استفاده از غلظت های پایین تر باشد.

اثرات هیپوکلسترولمیک و ضد لیپیدمیک:

اثرات گیاه آویشن بر کاهش سطح کلسترول و چربی ناشی از فعالیت تیمول و کارواکرول بر HMG-COA ردوکتاز، آنزیم محدود کننده کلسترول، می باشد که جذب چربی از دستگاه گوارش یا کاتابولیسم لیپید برای گلوکونئوژنز را کاهش می دهد.

Ali و همکاران (2007) در مرغهای تخمگذار که با 0/25 درصد آویشن در جیره تغذیه شده بودند کاهش سطح LDL ، HDL، سطح کل کلسترول، تری گلیسیرید و سطح کل لیپید موجود خون را گزارش کردند. همچنین در مطالعه AL–kassie (2009) استفاده از روغن آویشن بمیزان ppm 100 و 200 موجب کاهش سطح کلسترول پلاسما و چربی بدن گردید.

EL-Ghousein و همکاران (2009) با افزودن 2 درصد آویشن، بصورت گیاه کامل، به جیره مرغ های گوشتی کاهش سطح کلسترول و تری گلیسرید را گزارش کردند. در مطالعه AL-Mashadani و همکاران (2011) سطح کلسترول پلاسما در پاسخ به روغن آویشن بتنهایی یا در ترکیب با گیاه رازیانه بطور معنی داری کاهش یافت. در مطالعات بسیاری گزارش شده که افزودن آویشن یا روغن آویشن در جیره مرغهای گوشتی موجب کاهش معنی دار سطح کلسترول، تری گلیسیرید، LDL و بهبود پروفایل کلسترول در خون و افزایش سطح کلسترول HDL در مقایسه با گروه شاهد در بافت های جوجه های گوشتی گردیده است.

به نظر می رسد دلیل اصلی عدم اثرگذاری آویشن در کاهش سطح کلسترول که در بعضی مطالعات گزارش شده می تواند ناشی از شرایط آزمایشی مختلف، دوز و مدت استفاده و روش های فرآوری گیاهان دارویی باشد هرچند بدلیل محدودیت منابع اظهار نظر در این زمینه دشوار است.

دانلود مقاله