پرورش طیور در طی چند دهه گذشته از روش‌های سنتی فاصله گرفته و به یک فعالیت صنعتی مدرن و پویا تبدیل شده، این صنعتی شدن با افزایش چشمگیر نرخ رشد در طیور همراه بوده است.
آنچه که در برنامه‌های اصلاح نژادی بیشتر مورد توجه قرار گرفته افزایش سرعت رشد و عملکرد تولید بوده است که تفاوت در آهنگ رشد بخش‌های مختلف بدن، بخصوص تسریع در رشد ماهیچه‌ها، را به‌دنبال داشته است؛ اما این رشد متناسب با رشد ساختار اسکلتی بدن نبوده و موجب آسیب و نتیجتاً بروز ناهنجاری های اسکلتی طیور می‌گردد.
مواردی که می‌توانند مانع بروز این اختلالات و ناهنجاری های اسکلتی پرندگان شوند:
- تغذیه سطوح مناسب ویتامین و مواد معدنی
- مدیریت مناسب
- برنامه‌های نوری و دمایی مناسب
- محیط عاری از عوامل بیماری‌زا
به دلیل اینکه استخوان‌های پا سریع‌ترین رشد را در میان استخوان‌های بدن دارند، در غیاب هر یک از عوامل فوق درجات مختلفی از اختلالات پا در پرندگان ایجاد می‌شود.
ناهنجاری‌های پا را می‌توان به انواع زیر طبقه‌بندی کرد:
- عفونی
- متابولیک
- ضایعات دژنراتیو
جوجه‌های گوشتی سریع الرشد معمولاً درگیر اختلالاتی می‌شوند که رشد استخوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ در حالیکه پرندگان در گله‌های مادر گوشتی جوان و بالغ بیشتر متحمل ضایعات دژنراتیو مفاصل می‌شوند.
گله‌های تجاری مرغ‌های تخمگذار و گله‌های مادر تخمگذار بیشتر مستعد ابتلا به شکنندگی استخوان هستند.
در کل، نرخ وقوع این اختلالات از 2 تا 15% متفاوت است که خسارات مالی قابل توجهی را به تولید کننده وارد می‌آورند. این اختلالات همچنین از نظر اثر بر آسایش طیور نیز مورد توجه قرار دارند. پرندگان ناتوان درد شدیدی را تجربه می‌کنند و دسترسی به غذا و آب ندارند و معمولاً در اثر ضعف می‌میرند.
از لحاظ ظاهری نیز، علاوه بر از بین رفتن رنگ گوشت نواحی مجاور استخوان آسیب دیده در اثر فروشست خون، استخوان‌های نازک و متخلخل موجب وجود تکه‌های استخوان در محصولات گوشت بدون استخوان می شوند که باعث می‌شود محصول جذابیت کمتری برای مصرف کننده داشته باشد.
ساختار استخوان طیور
عمده ذخایر معدنی بدن جوجه‌ها در استخوان‌ها است که یک بافت پیوندی کلاژنی می‌باشد. استخوان در شرایط معدنی شدن و واسکولاریزاسیون (شکل‌گیری عروق خونی) مناسب، سفت و محکم می‌شود.
اسکلت که تعیین کننده شکل و ارتفاع بدن پرنده است، از بافت‌های نرم و ماهیچه‌ها محافظت می‌کند.
ترکیب معدنی اصلی موجو در استخوان کلسیم، فسفات است (نسبت 2:1 برای فسفر و کلسیم).
در یک استخوان طبیعی 99% کلسیم، 88% فسفات، 80% بیکربنات، 50% منیزیوم و 35% از کل ذخایر معدنی بدن تجمع یافته است.
در طیور سه نوع استخوان وجود دارد:
- استخوان‌های کورتیکال در پرندگان جوان و همچنین پرندگان بالغ یافت می‌شوند.
- استخوان‌های اسفنجی نوعی از استخوان‌های ساختمانی با عملکرد متابولیک بالا که دائماً در حال تغییرند و در جمجمه، استخوان‌های مهره‌ها و انتهای متافیزی استخوان‌های بلند مشاهده می‌شوند.
- استخوان‌های مدولاری که در پرندگان ماده بالغ وجود دارند و طی فرآیند تشکیل تخم‌مرغ به‌عنوان محل ذخیره کلسیم عمل می‌کنند.
یک استخوان از سه بخش مشخص تشکیل شده: اپی فیز، متافیز و دیافیز (شکل 1). متافیز ناحیه حداکثر فعالیت رشد استخوان است و رشد طولی و ضخامت استخوان را کنترل می کند.
شکل 1. ساختار استخوان
تمام سطوح استخوان (به جز غضروف مفصلی) بطور کامل توسط غشای پری استئوم احاطه می شوند. این غشاء پر از مویرگ است و به تغذیه استخوان کمک می کند.
کلسیفیکاسیون استخوان توسط استئوبلاست‌ها صورت می‌گیرد، سلول‌های استخوان خوار یا “استئوکلاست” از افزایش بیش از حد ضخامت استخوان جلوگیری می‌کنند و موجب باز جذب سلول‌های استخوانی کهنه می‌شوند؛ بنابراین رشد طبیعی استخوان بستگی به رسوب و جذب مجدد آن دارد.
تشکیل استخوان طی مراحل جنینی از طریق دو فرآیند اصلی صورت می گیرد:
- استخوانی شدن درون غشایی
- استخوانی شدن درون غضروفی
استخوانی شدن درون غشایی طی فرآیند تشکیل استخوان‌های پهن در جمجمه روی می‌دهد و باعث رشد مراکز استخوانی شدن، کلیسیفیکاسیون و توسعه غشای پری استئوم می‌شود.
بیشتر رشد استخوان بخصوص استخوان‌های بلند از طریق استخوانی شدن درون غضروفی صورت می‌گیرد که درون مراکز ثانویه استخوانی شدن روی می‌دهد و رسوب ماتریکس استخوانی بر روی قالب غضروفی از پیش موجود، صورت می‌گیرد.
استخوان تقریباً از 70% بخش غیر آلی (مواد معدنی) 20% مواد آلی (کلاژن، پروتئوگلیکان، لیپیدها و پروتئین های غیر کلاژنی) و 10% آب تشکیل شده است.
ماتریکس غیرآلی (کلسیم فسفات – هیدروکسی آپاتیت) و ماتریکس آلی (کلاژن نوع – 1) به ترتیب موجب مقاومت استخوان در برابر فشار و کشش می شوند.
مقاومت استخوان طیور
توانایی استخوان بر تحمل استرس (فشار) است.
محتوای خاکستر استخوان و غلظت مواد معدنی استخوان بعنوان شاخص‌های مقاومت استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مطابق شکل زیر عوامل بسیاری در مقاومت استخوان نقش دارند:
- جنسیت
- تغذیه
- بار فیزیکی
- غدد اندوکرین
- ژنتیک
- بیماری‌ها
- سبوم و مواد ضد مغذی
- رشد و افزایش سن
هورمون‌هایی نظیر پاراتورمون، هورمون رشد و استروژن نیز رشد استخوان را کنترل و از بروز ناهنجاری های اسکلتی در طیور جلوگیری می‌کنند.
- بخش اول – ناهنجاری های اسکلتی در طیور
- بخش دوم – ناهنجاری های غیر عفونی پا
- بخش سوم – ناهنجاری های عفونی پا
- بخش چهارم – کنترل ناهنجاری های پا
- بخش پنجم – اختلالات متابولی مرغ های مادر
