عنوان این بخش: مروری بر ناهنجاری های اسکلتی در طیور
نویسندگان: دکتر مهشید ابراهیم نژاد- دکتر عباس صانعی (اعضای گروه تحقیق و توسعه شرکت سپاهان دانه پارسیان)
زمستان 1394
مقدمه:
پرورش طیور در طی چند دهه گذشته از روش‌های سنتی فاصله گرفته و به یک فعالیت صنعتی مدرن و پویا تبدیل شده، این صنعتی شدن با افزایش چشمگیر نرخ رشد در طیور همراه بوده است.
آنچه که در برنامه‌های اصلاح نژادی بیشتر مورد توجه قرار گرفته افزایش سرعت رشد و عملکرد تولید بوده است که تفاوت در آهنگ رشد بخش‌های مختلف بدن، بخصوص تسریع در رشد ماهیچه‌ها، را به‌دنبال داشته است اما این رشد متناسب با رشد ساختار اسکلتی بدن نبوده و بنابراین موجب آسیب ساختار اسکلتی می‌شود.
استخوانهای پا سریع‌ترین رشد را در میان استخوانهای بدن دارند، تغذیه سطوح مناسب ویتامین و مواد معدنی، مدیریت مناسب، برنامه‌های نوری و دمایی مناسب و یک محیط عاری از عوامل بیماری‌زا می‌توانند مانع بروز این اختلالات در پرندگان شوند. در غیاب هر یک از این عوامل درجات مختلفی از اختلالات پا در پرندگان ایجاد می‌شود. ناهنجاری‌های پا را می‌توان به انواع عفونی، متابولیک و ضایعات دژنراتیو طبقه‌بندی کرد.
جوجه‌های گوشتی سریع الرشد معمولاً درگیر اختلالاتی می‌شوند که رشد استخوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد در حالیکه پرندگان در گله‌های مادر گوشتی جوان و بالغ بیشتر متحمل ضایعات دژنراتیو مفاصل می‌شوند.
گله‌های تجاری مرغ‌های تخمگذار و گله‌های مادر تخمگذار بیشتر مستعد ابتلا به شکنندگی استخوان هستند. در کل، نرخ وقوع این اختلالات از 2 تا 15% متفاوت است که خسارات مالی قابل توجهی را به تولید کننده وارد می‌آورند. این اختلالات همچنین از نظر اثر بر آسایش طیور نیز مورد توجه قرار دارند پرندگان ناتوان درد شدیدی را تجربه می‌کنند و دسترسی به غذا و آب ندارند و معمولاً در اثر ضعف می‌میرند. از لحاظ ظاهری، علاوه بر از بین رفتن رنگ گوشت نواحی مجاور استخوان آسیب دیده در اثر فروشست خون، استخوانهای نازک و متخلخل موجب وجود تکه‌های استخوان در محصولات گوشت بدون استخوان می شوند که باعث می‌شود محصول جذابیت کمتری برای مصرف کننده داشته باشد.
ساختار استخوان:
عمده ذخایر معدنی بدن جوجه‌ها در استخوان‌ها است که یک بافت پیوندی کلاژنی می‌باشد. استخوان در شرایط معدنی شدن و واسکولاریزاسیون (شکل‌گیری عروق خونی) مناسب، سفت و محکم می‌شود.
اسکلت تعیین کننده شکل و ارتفاع بدن پرنده است و از بافت‌های نرم و ماهیچه‌ها محافظت می‌کند، ترکیب معدنی اصلی موجو در استخوان کلسیم فسفات است (نسبت 2:1 برای فسفر و کلسیم).
در یک استخوان طبیعی 99% کلسیم، 88% فسفات، 80% بیکربنات، 50% منیزیوم و 35% از کل ذخایر معدنی بدن تجمع یافته است.
در طیور سه نوع استخوان وجود دارد، استخوانهای کورتیکال در پرندگان جوان و همچنین پرندگان بالغ یافت می‌شود، استخوانهای اسفنجی، نوعی از استخوانهای ساختمانی با عملکرد متابولیک بالا هستند که دائماً در حال تغییرند و در جمجمه، استخوانهای مهره‌ها و انتهای متافیزی استخوانهای بلند مشاهده می‌شوند؛ و استخوانهای مدولاری که در پرندگان ماده بالغ وجود دارند و طی فرآیند تشکیل تخم‌مرغ بعنوان محل ذخیره کلسیم عمل می‌کنند.
یک استخوان از سه بخش مشخص تشکیل شده: اپی فیز، متافیز و دیافیز (شکل 1). متافیز ناحیه حداکثر فعالیت رشد استخوان است و رشد طولی و ضخامت استخوان را کنترل می کند.
شکل 1. ساختار استخوان
تمام سطوح استخوان (به جز غضروف مفصلی) بطور کامل توسط غشای پری استئوم احاطه می شوند، این غشاء پر از مویرگ است و به تغذیه استخوان کمک می کند. کلسیفیکاسیون استخوان توسط استئوبلاست ها صورت می گیرد، سلولهای استخوان خوار یا “استئوکلاست” از افزایش بیش از حد ضخامت استخوان جلوگیری می کنند و موجب بازجذب سلولهای استخوانی کهنه می شوند، بنابراین رشد طبیعی استخوان بستگی به رسوب و جذب مجدد آن دارد. تشکیل استخوان طی مراحل جنینی از طریق دو فرآیند اصلی استخوانی شدن درون غشایی و درون غضروفی صورت می گیرد.
استخوانی شدن درون غشایی طی فرآیند تشکیل استخوان های پهن در جمجمه روی می دهد و باعث رشد مراکز استخوانی شدن، کلیسیفیکاسیون و توسعه غشای پری استئوم می شود. بیشتر رشد استخوان بخصوص استخوان های بلند از طریق استخوانی شدن درون غضروفی صورت می گیرد که درون مراکز ثانویه استخوانی شدن روی می دهد و رسوب ماتریکس استخوانی بر روی قالب غضروفی از پیش موجود، صورت می گیرد.
استخوان تقریباً از 70% بخش غیر آلی (مواد معدنی) 20% مواد آلی (کلاژن، پروتئوگلیکان، لیپیدها و پروتئین های غیر کلاژنی) و 10% آب تشکیل شده است.
ماتریکس غیرآلی (کلسیم فسفات – هیدروکسی آپاتیت) و ماتریکس آلی (کلاژن نوع – 1) به ترتیب موجب مقاومت استخوان در برابر فشار و کشش می شوند.
1- مقاومت استخوان:
توانایی استخوان برای تحمل استرس (فشار) است، محتوای خاکستر استخوان و غلظت مواد معدنی استخوان بعنوان شاخص های مقاومت استخوان مورد استفاده قرار می گیرند.
عوامل بسیاری در مقاومت استخوان نقش دارند که برخی از آنها در شکل 2 نشان داده شده اند.
هورمون هایی نظیر پاراتورمون، هورمون رشد و استروژن رشد استخوان را کنترل می کنند.
گردآورندگان:
عباس صانعی – مهشید ابراهیم نژاد
واحد تحقیق و توسعه شرکت سپاهان دانه پارسیان
