جلبک امروزه با توجه به رشد فزاينده جمعيت و تهدید امنیت غذایی لازم است برنامه‌های تغذیه‌ای دام و طیور مورد بازنگری و اصلاح کلی قرار گیرد. یکی از مسائل مهم و اساسی در پرورش دام، طیور و آبزیان، تأمین مواد خوراکی و جیره مناسب است. استفاده از منابع پروتئین حیوانی در جیره طیور به دلیل احتمال آلودگی میکروبی و ایجاد بو و طعم نامطبوع در فرآورده های طیور در سال‌های اخیر با محدودیت های زیادی مواجه شده است. این باعث جستجو برای یافتن منابع پروتئینی جدید که قابلیت جایگزین نمودن مواد مرسوم در خوراک از قبیل ذرت، سویا، پودر ماهی را داشته باشند، شده است. استفاده از ریز جلبک ها توانسته تا حدودی بهبود عملکرد رشد، افزایش بازدهی خوراک، تأمین احتیاجات پروتئینی و از طرفی بازدهی اقتصادی را برای مرغداران فراهم کند.
ریز جلبک‌ها
یکی از منابع پروتئینی جدید ریز جلبک ها بوده که در سال‌های اخیر مورد توجه متخصصین تغذیه قرار گرفته‌اند.
ریز جلبک ها، میکروارگانیسم‌های فتوسنتزی پروکاریوت یا یوکاریوت با قابلیت رشد سریع هستند که جزء قديمی ترين جانداران روی زمين محسوب می‌شوند و اندازه آنها از حد چند ميكرون فراتر نمی رود. این منابع پروتئینی به عنوان تولیدکنندگان اصلی زنجیره غذایی، تثبیت کنندگان ازت و ایجاد اکوسیستم و زیستگاه مناسب جهت آبزیان، نقش حیاتی دارند، از جنبه اقتصادی نیز این موجودات به واسطه دارا بودن مواد کلوئیدی ارزش و کاربردهای فراوانی در ابعاد صنعتی و غیرصنعتی دارند.
امروزه استفاده از ریز جلبک ها به عنوان منبع غذائی، دارویی، صنایع آرایشی و بهداشتی و تولید سوخت دیزل و سوخت جت به سرعت در حال گسترش است. خواص ضدميكروبی، ضدباكتری، ضدقارچ، ضدجلبك و ضدپروتوزوآیی بسیاری از فرآورده های خارج سلولی و يا عصاره ناشی از ريز جلبک ها نیز مشاهده شده است.
در طول ساليان اخير انديشه تأمين مواد غذايی مورد نياز جوامع از طريق منابع جايگزين، بار ديگر توجه مجامع علمی را به سمت جلبک ها معطوف نموده است. از مهمترین نمونه های جلبک ها می توان به انواع سبز، قهوه ای و قرمز اشاره کرد. تمام جلبک ها حاوی رنگدانه کلروفیل، رنگدانه‌های مؤثر در فتوسنتز، می‌باشند. رنگدانه‌های غالب در جلبک های سبز کلرو فیل، بتا کاروتن‌ها و گزانتو فیل‌های مختلف می باشند که موجب تیرگی رنگ این جلبک ها می‌شوند، این جلبک ها انرژی خود را بصورت نشاسته یا چربی ذخیره می کنند.
آشنایی با انواع جلبک‌ها
جلبک‌های سبز برای بقاء نیازمند نور کافی هستند بنابراین معمولاًدر آب‌های سطحی یافت می‌شوند، اسپیرولینا1 و کلرلا2 مثال‌هایی از جلبک سبز هستند که نقش عمده ای در تأمين غذای ساير جانداران ايفا می‌کنند. جلبک قهوه‌ای رنگ قهوه‌ای خود را از رنگدانه‌های گزانتوفیل و فوکوگزانتین می‌گیرند، جلبک قهوه‌ای انرژی خود را بصورت ترکیبات کربوهیدرات، قند و الکل ذخیره می کنند. رنگیزه‌های اصلی جلبک قرمز فیکواریترین و فیکوسیانین هستند و نشاسته شکل اصلی ذخیره انرژی در جلبک قرمز است.
ریز جلبک ها؛ منبع بیولوژیکی قوی
ریز جلبک ها بعنوان یک منبع بیولوژیکی قوی مطرح هستند، کشت ریز جلبک اسپیرولنیا در برابر مقادیر مشابه کشت ذرت می تواند 125 برابر پروتئین بیشتری تولید کند. کلرولا یکی از متداول‌ترین گونه‌های ریز جلبک‌ها است که قابلیت تطابق با شرایط رشد مختلف را دارد. اسپیرولینا نیز در سراسر جهان کشت می‌شود و عمدتاً بعنوان مکمل غذایی مورد استفاده قرار می گیرد. جلبک های کلرلا و اسپیرولینا در حفظ سلامت و تقویت سیستم ایمنی در انسان نقش دارند.
- کلرلا میکرو ارگانیسم تک‌سلولی با هسته کروی شکل است؛ اسپیرولینا هسته مارپیچی شکل دارد و چند سلولی است.
- سلول اسپیرولینا 100 برابر بزرگتر از کلرلا است.
- کلرلا در آب‌های تازه رشد می‌کند و بدلیل اندازه کوچک، کشت آن نیازمند تجهیزات پیشرفته است
- کلرلا علاوه بر اینکه تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن را دارد، سیستم ایمنی بدن را نیز تقویت و آن را کاملاً سم‌زدایی می‌کند
- اسپیرولینا عمدتاً در آب‌های بسیار قلیایی که بسیاری از ارگانیسم‌ها نمی‌توانند رشد کنند، می‌روید.
یکی دیگر از انواع ریز جلبک ها که کمتر مورد مطالعه قرار گرفته شیزوچیتریوم1 است؛ افزودن این ریز جلبک به جیره مرغ‌های تخمگذار موجب افزایش سطح 2DHA (دوکوزا هگزا انوئیک اسید) در تخم‌مرغ می شود.
DHA یکی از اسیدهای چرب ضروری امگا-3 است که نسبت به سایر اسیدهای چرب، در تشکیل ساختار سیستم عصبی و مغز در نوزادان نقش مهمی ایفا می‌کند.
افزایش سطح این اسید چرب در تخم‌مرغ بدلیل خواص ضد التهابی و آنتی‌ترومبوتیک (ضد لخته) موجب پیشگیری از بروز بیماری‌های قلب و عروق (3CVD) می‌شود. همچنین مشاهده شده که افزودن پورفیریدیوم (ریزجلبک قرمز تک سلولی) در جیره مرغ‌های تخمگذار موجب کاهش سطح کلسترول و افزایش محتوای امگا-3 تخم‌مرغ می شود (Ginzberg و همکاران؛ 2000).
ترکیبات:
جلبک اسپیرولینا از مدت‌ها پیش بعنوان خوراک انسان مورد استفاده بوده است.
اسپیرولینا منبع مناسبی از پروتئین ها (70-60 %)، ویتامین ها (از جمله ویتامین B12، اسیدهای آمینه ضروری ( 2/75-1/30% ماده خشک میتونین و 4/36-2/60% ماده خشک لیزین)، مواد معدنی، اسیدهای چرب ضروری (از جمله گاما لینولنیک اسید) و ترکیبات آنتی اکسیدانی قوی می‌باشد(Holman و همکاران؛ 2012) از لحاظ ارزش تغذیه‌ای، اسپیرولینا و کلرلا تشابه زیادی دارند؛ البته سطح پروتئین اسپیرولینا به میزان کمی بالاتر است.
کلرلا بدلیل دارا بودن سطح بالایی از رنگ دانه های لوتئین خواص آنتی اكسیدانی دارد و از اكسیداسیون لیپیدها در پلاسمای خون جلوگیری می کند، در حالیکه اسپیرولیناها فاقد لوتئین هستند.
جلبک کلرلا
مسیرهای متابولیک کلرلا ممکن است با تغییر محیط کشت تغییر یابد. بعنوان مثال در شرایط خاصی ممکن است کلرلای غنی از سلنیوم تولید شود که با قابلیت دسترسی بالاتر و سمیت کمتر بعنوان یک ماده معدنی ضروری –بجای سلنیوم– می‌تواند در جیره‌های طیور مورد استفاده قرار گیرد.
بطور کلی فلور میکروبی روده نقش مهمی در حفظ سلامت طیور ایفا می‌کند. افزودن جلبک کلرلا ولگاریس به جیره‌های طیور موجب افزایش تنوع میکروبی دستگاه گوارش به خصوص در سکوم می گردد (Janczyk و همکاران 2009). اکثر مطالعاتی که برای تعیین سطح استفاده از کلرلا در جیره‌ها صورت گرفته از طریق روش آب کشت بوده، براساس این مطالعات سطح استفاده از جلبک کلرلا درخوراک طیور بمیزان حداکثر 10% پیشنهاد می‌شود.
جلبک اسپیرولینا
تحقیقات نشان داده که در صورت استفاده از جلبک اسپیرولینا در خوراک طیور نیاز به استفاده از پرمیکس‌های معدنی-ویتامینه تا حد زیادی کاهش می‌یابد (Venkatraman و همکاران؛ 1994)، بعلاوه جوجه‌هایی که جیره‌های مکمل شده با اسپیرو لینا را دریافت کرده باشند سالم‌ترند که این می‌تواند ناشی از بهبود عملکرد سیستم ایمنی باشد. سطوح توصیه شده استفاده از جلبک اسپیرولینا در جیره‌های طیور 10-5 % است (Toyomizu و همکاران؛ 2001). استفاده از سطوح بالاتر ممکن است موجب کاهش عملکرد رشد شود. در مرغان تخمگذار نیز مشاهده شده افزودن اسپیرولینا در جیره موجب کاهش کل محتوای کلسترول تخم مرغ و افزایش سطح اسیدهای چرب امگا 3 می‌شود (Sujatha و همکاران؛2011).
گردآورنده :
عباس صانعی – مهشید ابراهیم نژاد
واحد تحقیق و توسعه شرکت سپاهان دانه پارسیان
1. Spirulina
2. Chlorella
3. Schizochytrium
4. Docosahexaenoic acid
5. Cardiovascular Disease
